English
Polish
Jak radio pamięta powstanie w getcie warszawskim? O rocznicach wybuchu buntu zbrojnego na materiale radiowej publicystyki z lat 1945-1989.
Joanna Bachura Wojtasik
joanna.wojtasik@uni.lodz.pl Biogramdr, adiunkt w Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, medioznawca, teoretyk radia. Podstawą jej zainteresowań badawczych są artystyczne gatunki radiowe. W swych badaniach skupia się na literaturze audialnej wobec Holokaustu. Jest współautorką dwóch monografii o tej tematyce (Brzmienie Holocaustu. O reprezentacjach Zagłady w sztuce radiowej, 2020; J. Bachura-Wojtasik, E. Matusiak, „Już nie Żydowica, a ocalona”. Kobiety w Holocauście z perspektywy radiowych narracji artystycznych, 2022) oraz kilku artykułów opublikowanych w recenzowanych czasopismach. Interesuje ją również współczesna kultura – jej przemiany, właściwości, funkcje, a także kulturowe badania nad dźwiękiem (sound studies). Pełni funkcję sekretarza ds. numerów dziennikarskich kwartalnika „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”. Przewodniczy sekcji „Radio” Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej. Jest w zarządzie Fundacji „Audionomia”.
https://orcid.org/0000-0003-3247-7420
Uniwersytet Łódzki
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 185-208
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
W artykule autorka podejmuje się deskrypcji audycji publicystycznych realizowanych w Polskim Radiu na przestrzeni lat. Są to materiały radiowe traktujące o rocznicach wybuchu powstania w getcie warszawskim w kwietniu 1943 r. Za cezurę czasową przyjęto lata 1945–1989. Autorkę interesuje sposób komunikowania o rocznicach w poszczególnych latach, narracja audycji oraz podejmowane w nich zagadnienia. W badaniu posłużyła się metodą analizy ilościowo-jakościowej zawartości przekazów radiowych. Udało się w ten sposób uchwycić dynamikę realizowania audycji rocznicowych, podejmowania tematu bądź jego przemilczania; wyodrębnić gatunki radiowe, w których temat się pojawił, oraz przyjrzeć się sposobom ujęcia zagadnienia i kształtowania obowiązującego w danym czasie polskiego dyskursu zagładowego. Badania wpisują się w nurt memory studies. Tuż po wojnie, a także w latach pięćdziesiątych kształtowany był apologetyczny wizerunek Polaków, który eksplodował ze zdwojoną siłą w propagandowej narracji lat sześćdziesiątych z przesadnym podkreślaniem polskiej pomocy żydowskim braciom, jako powszechnej postawy w czasie niemieckiej okupacji. Walczący Polacy stali się synonimem walki ogólnonarodowej, a w eksponowaniu wątku ich rzekomej pomocy walczącemu gettu można dostrzec elementy polonizacji. W latach osiemdziesiątych dziennikarze i twórcy radiowi wracają do kwestii Zagłady i powstania w getcie, ale ogólnie rzecz ujmując zbiorowy wizerunek Polaków pozostaje nienaruszony. Dopiero początek przemian ustrojowych w Polsce zwiastuje otwarcie na kwestie relacji polsko-żydowskich, w tym przepracowanie trudnej historii. Czy to się udało? – pozostaje kwestią dyskusyjną po dzisiaj. Trudno nie odnieść wrażenia, że narracja publicystyki radiowej z lat 1945–1989 miała charakter wręcz atakujący wszystko, co odbiegało od zaprojektowanego konstruktu myślenia o sobie i narodzie. Można postawić pytanie: czy żeby bronić „polskiej wrażliwości”, trzeba było atakować?
Słowa kluczowe
powstanie w getcie warszawskim, publicystyka w radiu, audycje dokumentalne w radiu, studia nad pamięcią
Bibliografia
Arczyński Marek, Balcerak Wiesław, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1980.
Arendt Hannah, Korzenie totalitaryzmu, t. 1, tłum. Daniel Grinberg, Mariola Szawiel, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989.
Bachura-Wojtasik Joanna, Audio literature and the Holocaust: a study based on the material of public radio stations – Polish Radio in Warsaw, Radio Łódź, and Radio Lublin, 1950–2020, „Historical Journal of Film, Radio and Television ” 2022, t. 42, nr 4.
Bachura-Wojtasik Joanna, Matusiak Eliza, Brzmienie Holocaustu. O reprezentacjach Zagłady w sztuce radiowej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
Bachura-Wojtasik Joanna, Narracyjne formy radiowe jako przykłady artystycznych realizacji audiosfery [w:] Radio w dobie nowych mediów, red. Urszula Doliwa, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2014.
Cornelieβen Christoph, Czym jest kultura pamięci? Pojęcie – metody – perspektywy, tłum. Ewa Bagłajewska-Miglus, Agnieszka Grzybkowska, Kornelia Kończal, Kaja Poprawska, Agata Sylwestrzak [w:] (Kon)teksty pamięci. Antologia, red. Kornelia Kończal, Warszawa: Biblioteka Kultury Współczesnej – Narodowe Centrum Kultury, 2014.
Erll Astrid, Kultura pamięci. Wprowadzenie, tłum. Agata Teperek, posłowie i red. Magdalena Saryusz-Wolska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2020.
Hirszowicz Maria, Neyman Elżbieta, Społeczne ramy niepamięci, „Kultura i Społeczeństwo” 2001, nr 3/4.
Hopfinger Maryla, Literatura i media. Po 1989 roku, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2010. Hopfinger Maryla, Wszyscy jesteśmy świadkami. Zamiast wstępu [w:] Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Jazdon Mikołaj, Ograniczony punkt widzenia – filmowy obraz powstania w getcie warszawskim, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 2.
Kobylarz Renata, Walka o pamięć. Polityczne aspekty obchodów rocznicy powstania w getcie warszawskim 1944–1989, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009.
Krupa Bartłomiej, Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003), Kraków: Universitas, 2013.
Lata czterdzieste. Początki polskiej narracji o Zagładzie, red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Leociak Jacek, Instrumentalizacja Zagłady w dyskursie marcowym, „Kwartalnik Historii Żydów” 2008, nr 4 (228).
Libionka Dariusz, Apokryfy z dziejów Żydowskiego Związku Wojskowego i ich autorzy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2005, nr 1.
Libionka Dariusz, Weinbaum Laurence, Bohaterowie, hochsztaplerzy, opisywacze. Wokół Żydowskiego Związku Wojskowego, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2012.
Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021.
Rozenfeld Anna, Audycje w języku jidysz w Polskim Radiu po II wojnie światowej, „Studia Judaica” 2018, nr 2 (42).
Saryusz-Wolska Magdalena, Posłowie. Wędrówki pamięci Astrid Erll [w:] Astrid Erll, Kultura pamięci. Wprowadzenie, tłum. Agata Teperek, posłowie i red. Magdalena Saryusz-Wolska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2020.
Shore Marci, Język, pamięć i rewolucyjna awangarda. Kształtowanie historii powstania w getcie warszawskim w latach 1944–1950, „Biuletyn ŻIH” 1998, nr 4.
Stachyra Grażyna, Gatunki audycji w radiu sformatowanym, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008.
Steciąg Magdalena, Informacja, wywiad, felieton: sposób istnienia tradycyjnych gatunków w radiu komercyjnym, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego 2006.
Steinlauf Michael, Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady, tłum. Agata Tomaszewska, Warszawa: Cyklady, 2001.
Szaynok Bożena, Konteksty polityczne obchodów powstania w Getcie Warszawskim w latach 40. i pierwszej połowie lat 50., „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 2.
Szczygieł Mariusz, Nie ma, Warszawa: Dowody na Istnienie, 2018.
Zaremba Marcin, Zorganizowane zapominanie o Holokauście w dekadzie Gierka: trwanie i zmiana, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 2.
Żukowski Tomasz, Opowieść na rozdrożu. Przed Październikiem 1956 i później [w:] Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018. Żukowski Tomasz, Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów, Warszawa: Wielka Litera, 2018
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
