Wyświetl Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Sylwetki

Stanisław Żemis – świadek zagłady Żydów w Łukowie

Krzysztof Czubaszek

krzysztof@czubaszek.eu

Krzysztof Czubaszek – doktor nauk humanistycznych z zakresu historii, menedżer kultury, specjalista ds. komunikacji społecznej i mediów. W 2007 r. zainicjował przywracanie pamięci o Żydach łukowskich. Był współtwórcą i konsultantem dwóch wystaw w Muzeum Regionalnym w Łukowie – czasowej pt. „Dzieje społeczności żydowskiej w Łukowie” (2007–2008) oraz stałej pt. „Tu mieszkaliśmy. Historia łukowskich Żydów” (2017). W 2012 r. ufundował w tym mieście tablicę upamiętniającą martyrologię ludności żydowskiej, w 2015 r. w miejscu synagogi zburzonej w 1944 r. został z jego inicjatywy wybudowany pomnik poświęcony lokalnej społeczności żydowskiej, w 2017 r. zaś przy jego wsparciu
odbudowano na miejscowym kirkucie ohel cadyka Akiwy Meira Tornhajma. Jest autorem artykułów prasowych i publikacji poświęconych Żydom łukowskim, m.in. Z dziejów społeczności żydowskiej w Łukowie (2007), Żydzi Łukowa i okolic (2008), Twarze. Fotografie Żydów łukowskich / Faces. The Jews of Łuków in Photographs (2017). Współtworzył pracę zbiorową Żydzi na Podlasiu (2010) oraz przewodnik Marty Kubiszyn Śladami Żydów. Lubelszczyzna (2011). Wydał też powieść Patron (2008), osnutą wokół wojennych i współczesnych losów polskich Żydów. W 2011 r. uruchomił stronę internetową www.zydzi.lukow.pl, na której zamieszcza materiały (teksty, zdjęcia, dokumenty i filmy) dotyczące historii Żydów łukowskich. W 2018 r. został za swą działalność na rzecz pamięci o Żydach łukowskich nominowany do nagrody „Złote Skrzydła – Człowiek Roku 2017” przyznawanej przez „Tygodnik Siedlecki”. Mieszka w Warszawie.

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), strony: 279-307

Data publikacji: 2018-12-20

https://doi.org/10.32927/ZZSiM.67

Abstrakt

Najcenniejszą relację dotyczącą Zagłady Żydów w Łukowie, mieście powiatowym w województwie lubelskim, spisał ktoś, kto do tej pory znany był jako Stanisław Żemiński. O autorze wstrząsającego i pełnego empatii dziennika nic więcej nie było wiadomo. Nie udało się ustalić żadnych szczegółów biograficznych – skąd pochodził, gdzie mieszkał, co się z nim działo po wojnie. Autor artykułu odkrywa jego prawdziwą tożsamość. Nazywał się Stanisław Żemis. W młodości był nauczycielem, współpracownikiem Janusza Korczaka. W czasie okupacji trafił do Łukowa, gdzie zajmował się działalnością spółdzielczą oraz konspiracyjną, a po wyzwoleniu został pierwszym prezydentem Siedlec. W późniejszych latach osiadł w Warszawie, gdzie, po utracie wzroku, zajął się pracą na rzecz środowiska osób niewidomych.

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych (AAN)

, Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego, 13119, teczka „Żemis

Stanisław”

Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)

, Akta stanu cywilnego Paraϐii Rzymskokatolickiej w Bełżycach, 2.21/129,

Księga urodzeń, małżeństw i zgonów, 1902 r.

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)

/30, Pamiętniki Żydów Ocalałych z Zagłady, Łuków – getto i okolice

Archiwum prywatne Adama Żemisa

Stanisława i Stanisław Żemisowie, „Pamiętnik z lat 1939–1946”, mps

Źródła publikowane

Kosobudzki Piotr, Przez druty, kraty i kajdany. Wspomnienia partyzanta NSZ, Wrocław: Nortom, 1997.

Żemiński Stanisław, Kartki dziennika nauczyciela w Łukowie z okresu okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn ŻIH” 1958, nr 3 (27).

Żemis Stanisław, Doktor Janusz Korczak, „Pochodnia” czerwiec 1978, nr 6.

Żemis Stanisław, Korczakowska noc [w:] Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i oprac. Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989.

Żemis Stanisław, Na progu wolności, „Zielony Sztandar”, 28 II 1962, nr 17.

Żemis Stanisław, Ogród szkolny RTPD na Żoliborzu jako koncepcja metodyczno-wychowawcza, „Życie Szkoły”, grudzień 1958, nr 12.

Żemis Stanisław, Siedlce 1944, „Trybuna Mazowiecka”, 22 VII 1959, nr 174.

Żemis Stanisław, Spotkania z Januszem Korczakiem, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, październik 1962, nr 8.

Żemis Stanisław, Szkoła RTPD w Osiedlu Żoliborskim w Warszawie, „Przyjaciel Dziecka”, czerwiec 1960, nr 6.

Prasa

„Regionalna Agencja Prasowa «Podlasie»” 1944

Literatura przedmiotu

Czeranowski Feliks, Prasa konspiracyjna na Podlasiu podczas drugiej wojny światowej,

„Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1965, t. 4, nr 1.

Czubaszek Krzysztof, Żydzi Łukowa i okolic, Warszawa: Danmar, 2008.

Dolata Bolesław, Indeks dat wyzwolenia niektórych miejscowości polskich w latach 1944–

przez Armię Radziecką i Ludowe Wojsko Polskie, dodatek do „Wojskowego Przeglądu Historycznego” 1961, nr 2.

Dominiak-Górski Stanisław, Siedleckie początki [w:] Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.

Dudek-Klimiuk Joanna, Ogrody szkolne Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 2018, t. 66.

Dudowa Halina, Nieco o rzetelności, „Za Wolność i Lud”, 5 V 1973, nr 18.

Falska Maria, Nasz Dom. Zrozumieć, porozumieć się, poznać, wybór i oprac. Marta Ciesielska, Barbara Puszkin, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2007.

Hulek Aleksander, Przedmowa [w:] Stanisław Żemis, Człowiek niewidomy. Wskazania dla ociemniałych i tracących wzrok, Warszawa: PZWL, 1973.

Juźwik Aleksander, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w latach 1944–1949. Funkcjonowanie i problemy ideowo-organizacyjne, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2015, t. 13

Kępa Irena, Cenny dar – czyli spuścizna po Stanisławie Żemisie, „Muzea Walki” 1988, t. 21.

Laskowski Stanisław, Moje wspomnienia [w:] Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.

Ługowski Bronisław, „Miesięcznik Nauczycielski” 1935–1937 (Organ radykalnej lewicy

nauczycielskiej), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1963, t. 2.

Macichowski Józef, Na jubileusz 75 rocznicy urodzin Stanisława Żemisa, „Sylwan”, sierpień 1977, nr 8.

Mierzwińska-Szybka Zoϐia, Żemis Stanisław (1902–1978) [w:] Słownik biograϔiczny pracowników społecznych, red. Małgorzata Gładkowska i in., Warszawa: Towarzystwo

Wolnej Wszechnicy Polskiej, 1993, t. 1.

Odszedł pedagog i publicysta Stanisław Żemis, „Pochodnia”, luty 1979, nr 2.

Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.

Pierwszy spośród niewidomych nauczycieli, „Pochodnia” grudzień 1964, nr 12.

Rzeminski Stanislaw, Un instituteur polonais de Lukow raconte [w:] Le Livre de Lukow. Pages de l’histoire sorties de l’ombre, tłum. z jidysz Alain Zylbering, Maurice Dab, red. Binem Heller, Paris: Associations des Originaires de Lukow d’Israël et des Etats-Unis,

(wyd. oryg.: Sefer Lukow, gehejlikt der chorew geworener kehile, Tel Awiw: Irgun Jocej Lukow be-Israel i Lukower Landsmanszaft in di Farajnikte Sztatn, 1968).

Skibińska Alina, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.

Szarota Tomasz, Opublikowane pamiętniki, wspomnienia, relacje do dziejów PRL [w:] Polska Ludowa. Materiały i studia, t. 3, red. Stanisław Arnold, Warszawa: PWN, 1964.

Szczurek Józef, Stanisław Żemis otrzymał Złotą Odznakę Nauczycielską, „Pochodnia”, kwiecień 1958, nr 4.

Szczurek Józef, Zawsze w otwarte karty, „Pochodnia”, lipiec 1977, nr 7.

Szurek Jean-Charles, Powiat łukowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa:

Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.

Tomerska Danuta, Nauczyciel, społecznik, publicysta, „Pochodnia”, maj 2004, nr 5.

Tracewski Bohdan, Wszechstronne myślenie o dzieciach, „Przyjaciel Dziecka” 2017, nr 1/6.

Tupalski Marian, Ludowa prasa konspiracyjna na Podlasiu [w:] Ruch ludowy na Lubelszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez WK ZSL w Lublinie, red.

Józef Ryszard Szaϐlik, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1964.

Wołosz Paweł, Mieszkańcy Siedlec w obliczu sowietyzacji miasta w 1944 roku, „Historia i Świat” 2014, nr 3.

Zieliński Jan, Szkatułki Newerlego, Warszawa: W.A.B., 2012.

Ż(Rz)emiński Stanisław, Pamiętniki. Łuków i okolice – getto, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.

Żemis Stanisław (1902–1978) [w:] Włodzimierz Wincławski, Słownik biograϔiczny socjologii polskiej, Toruń 2011, t. 4 (Su–Ż), Suplement.

Życie i zagłada Żydów polskich 1939–1945. Relacje świadków, wybór i oprac. Michał Grynberg, Maria Kotowska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003.

Strony internetowe

Biogram Stefana Kosobudzkiego, https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Kosobudzki

Biogram Stanisława Żemisa, https://bs.sejm.gov.pl

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Czubaszek, K. . (2018). Stanisław Żemis – świadek zagłady Żydów w Łukowie. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (14), 279-307. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.67

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Sylwetki