Wyświetl Nr 16 (2020)

Nr 16 (2020)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2020-12-15

Dział: Punkty Widzenia

Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości”

Marta Tomczok

marta.tomczok@us.edu.pl

autorka prac dotyczących kulturowych i literackich kontekstów Zagłady. Wydała ostatnio książkę Czy Polacy i Żydzi nienawidzą się nawzajem? Literatura jako mediacja (2019). Publikowała m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Drugich”, „Ruchu Literackim”, „Zagładzie Żydów. Studiach i Materiałach”. Redaktor naczelna „Narracji o Zagładzie”. Pracuje w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego

https://orcid.org/0000-0001-9512-007X

Uniwersytet Śląski, Instytut Literaturoznawstwa

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 665-684

Data publikacji: 2020-12-15

https://doi.org/10.32927/ZZSiM.660

Abstrakt

Artykuł stanowi krytykę zjawiska literatury dla dzieci i młodzieży o Zagładzie z perspektywy tzw. nowej wrażliwości. Jest to kategoria oznaczająca kierunek myślenia w inspirowanych nową humanistyką studiach antropologiczno-kulturowych. Jego istotę stanowi udzielenie głosu podmiotom wcześniej marginalizowanym (dzieciom, zwierzętom, roślinom, przedmiotom, tzw. innym) oraz zwrócenie im sprawczości. Analizując dwa przykłady współczesnej literatury na temat Litzmannstadt Ghetto – Rutka Joanny Fabickiej oraz Naród zatracenia Macieja Świerkockiego i Mariusza Sołtysika – autorka pokazuje, że mimo uczynienia bohaterami rzeczy czy zwierząt literatura ta nie potrafi zmierzyć się z czyimś doświadczeniem Zagłady, a formy narracji, jakie wytwarza, nie oddają w pełni skomplikowanego losu tysięcy żydowskich dzieci. Wiele przykładów takiej narracji łączy się z nadużyciami w sensie formalnym („podróbki” dokumentu osobistego) i emocjonalnym, żerując wręcz na wrażliwej (podatnej na ponowne zranienie) postaci samego dziecka i okrucieństwach historii, jakim było poddawane.

Istotną częścią artykułu są analizy wybranych przykładów kiczu holokaustowego związanego z problematyką dziecka i Zagłady, w tym interpretacje obrazów „wielkiej szpery” (w powieściach Leslie Epsteina, Steve’a Sem-Sandberga, Fabickiej, Świerkockiego i Sołtysika), mających kluczowe znaczenie w zachowaniu stosowności w utworach o Zagładzie adresowane do młodego czytelnika. Autorka, korzystając z wniosków Barbary Engelking, Joanny Tokarskiej-Bakir, Susan Rubin Suleiman, Jacka Leociaka i Borisa Cyrulnika dochodzi do wniosku, że szczególnie szkodliwa w wytwarzaniu tego typu narracji okazuje się postpamięć. Zjawisko to przestaje być traktowane przez pisarzy i badaczy zgodnie z definicją nadaną mu przez Marianne Hirsch i staje się ramą interpretacyjną dla całej sztuki o Holokauście, mającej w nieskończoność rozbudzać cierpienie odbiorcy, a samą Zagładę czynić niegojącą się, otwartą raną.

Amiel Irit, Monolog chłopczyka w kaszkiecie [w:] taż, Spóźniona/Delayed, tłum. Marek Kazmierski, przedmowa Bogdan Frymorgen, Kraków–Budapeszt: Austeria, 2016.

Białas Zbigniew, Rutka, Kraków: Wydawnictwo MG, 2018.

Cyrulnik Boris, Ratuj się, życie wzywa, tłum. Ewa Kaniowska, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2014.

Czajka (Izabela Stachowicz), Ocalił mnie kowal, Warszawa: Czytelnik, 1956.

Dołowy Patrycja, Wrócę, gdy będziesz spała. Rozmowy z dziećmi Holocaustu, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2019.

Dymel-Trzebiatowska Hanna, Opowieść dla dzieci a opowieść dla dorosłych. Dwie literackie odsłony Wielkiej Szpery w łódzkim getcie [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Bernadetta Szamburska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018, s. 173–188.

Engelking Barbara, Czarna godzina. Rzeczy żydowskie oddane na przechowanie Polakom [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014, s. 387–437.

Engelking Barbara, Wprowadzenie [w:] Mietek Pachter, „Umierać też trzeba umieć…”, red. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2015.

Epstein Leslie, Król żydowski, tłum. Katarzyna Petecka-Jurek, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2000.

Fabicka Joanna, Rutka, Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2016.

Ficowski Jerzy, Sześcioletnia z getta żebrząca na Smolnej w 1942 roku [w:] Jerzy Ficowski, Gorączka rzeczy, wybór Jerzy Ficowski, posłowie Jakub Ekier, Warszawa: PIW, 2002, s. 182.

Franklin Ruth, A Thousand Darkness. Lies and Truth in Holocaust Fiction, New York: Oxford University Press, 2011.

Grabska Elżbieta, Przedmowa [w:] Dzieła czy kicze, red. Elżbieta Grabska, Tadeusz S. Jaroszewski, Warszawa: PWN, 1981.

Jarzyna Anita, Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2.

Kowalska-Leder Justyna, Joanna Woźnicka, Dziecko [w:] Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Justyna Kowalska-Leder, Paweł Dobrosielski, Iwona Kurz, Małgorzata Szpakowska, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.

Leociak Jacek, Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN i Fundacja Akademia Humanistyczna, 2009.

Löw Andrea, Getto Litzmannstadt/Łódź pod lupą: publikacje ostatniej dekady, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.

Majborda Katarzyna, Nowe polityki wrażliwości antropologii społeczno-kulturowej w kontekście dziedzictwa ruchu Writing Culture, „Etnografia Polska” 2017, t. 61, z. 1/2.

Markowski Michał Paweł, Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki, Kraków: Universitas, 2013.

Mikołajewski Jarosław, Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki, Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie, 2019.

Olszewska Bożena, Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Bernadetta Szamburska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.

Orzeł Olga, Wprowadzenie do: Dzieci żydowskie w czasach Zagłady. Wczesne świadectwa 1944–1948. Relacje dziecięce ze zbiorów Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, oprac. Olga Orzeł, Warszawa: ŻIH, 2014.

Pawlicka-Nowak Łucja, Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, współpraca Jolanta Adamska, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, 2014.

Pekaniec Anna, Dwie opowieści o wojnie, Holokauście i nie tylko. „Kotka Brygidy” Joanny Rudniańskiej i „Rutka” Joanny Fabickiej, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty” 2017, nr 1.

Polit Monika, „Moja żydowska dusza nie obawia się dnia sądu”. Mordechaj Chaim Rumkowski – prawda i zmyślenie, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2012.

Rabinovitch Gérard, Nauki płynące z Zagłady, tłum. Grażyna Majcher, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2019.

Rybak Krzysztof, Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.

Sem-Sandberg Steve, Biedni ludzie z miasta Łodzi, tłum. Mariusz Kalinowski, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2012.

Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2018.

Slany Katarzyna, „Rutka” Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska” 2017, nr 35.

Slany Katarzyna, Kobieca opowieść o Zagładzie na przykładzie genologii kobiet w Rutce Joanny Fabickiej [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłości w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Bernadetta Szamburska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.

Stobiecka Monika, Nomadyczne dziedzictwo. O migracjach rzeczy w przyszłość, „Stan Rzeczy” 2018, nr 14.

Suleiman Susan Rubin, Crisis of Memory and the Second World War, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2008.

Świerkocki Maciej, Mariusz Sołtysik, Naród zatracenia, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, 2014.

Tokarska-Bakir Joanna, Topos ruin. Zbawcze narracje w najnowszej historii Niemców, Żydów i Polaków [w:] Joanna Tokarska-Bakir, Rzeczy mgliste. Eseje i studia, Sejny: Pogranicze, 2004.

Tulli Magdalena, Szum, Kraków: Znak, 2014.

Twardoch Szczepan, Królestwo, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2018.

Vice Sue, Textual Deceptions: False Memoirs and Literary Hoaxes in the Contemporary Era, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.

Wiatr Ewa, Wstęp [w:] Rywka Lipszyc, Dziennik z getta łódzkiego, oprac. i wstęp Ewa Wiatr, Kraków–Budapeszt: Austeria, 2017.

Wójcik-Dudek Małgorzata, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.

The „Spectral Turn”: Jewish Ghosts in the Polish Post-Holocaust Imaginaire, red. Zuzanna Dziuban, Bielefeld: [transcript], 2019.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Tomczok, M. (2020). Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości”. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (16), 665-684. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.660

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 16 (2020)

Nr 16 (2020)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2020-12-15

Dział: Punkty Widzenia