Wyświetl Nr 18 (2022)

Nr 18 (2022)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2022-12-25

Dział: Z warsztatów badawczych

Tożsamościowe ucieczki we wspomnieniach członkiń i członków Gwardii Ludowej

Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz

kamos@amu.edu.pl

historyczka i reporterka, pracuje nad rozprawą doktorską o dylematach tożsamościowych i politycznych polskich komunistów żydowskiego pochodzenia urodzonych około 1918 r. Stypendystka Laboratorium im. Pipesa ISP PAN, dwukrotna stypendystka w programie GEOP Muzeum Historii Żydów Polskich Polin i Katedry Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego. Doktorantka w grancie OPUS „Intelektualna biografia Aleksandra Weissberga-Cybulskiego (1901–1964) i w jego środowiska”, kierowanym przez prof. Irenę Grudzińską-Gross. Autorka książki Zabić smoka. Ukraińskie rewolucje, tłumaczka z języka rosyjskiego i redaktorka książki Przyszło nam tu żyć Jeleny Kostiuczenko (obie nominowane w konkursie literackim im. Ryszarda Kapuścińskiego). Autorka biografii Heleny Wolińskiej i Włodzimierza Brusa, która ukaże się w 2023 r. w Wydawnictwie Agora. Stypendystka programu NAWA im. Bekkera, który realizuje w Katedrze Historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie w Heidelbergu.

https://orcid.org/0000-0002-4744-4413

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 18 (2022), strony: 275-295

Data publikacji: 2023-03-11

https://doi.org/10.32927/zzsim.936

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie i porównanie strategii ukrywania żydowskiej tożsamości członkiń i członków komunistycznego ruchu oporu (Gwardii Ludowej/Armii Ludowej) na przykładzie wojennych wspomnień Barbary Sowińskiej (1912–2004) i Gustawa Alefa-Bolkowiaka (1916–1979). Oboje dorastali w tradycyjnie żydowskich domach, jednak kluczowe znaczenie w wytworzeniu ich hybrydycznej tożsamości miało doświadczenie zdobyte w polskich szkołach. Oboje jesienią 1939 r. ewakuowali się za Bug, ale w 1941 r. nie udało im się uciec w głąb ZSRR. Wrócili do Warszawy, gdzie wkrótce zasilili tworzącą się Gwardię Ludową. Po wojnie odgrywali znaczącą, lecz drugoplanową rolę w budowaniu nowego systemu. Oboje napisali poczytne wspomnienia z okresu walki w szeregach komunistycznego ruchu oporu, w których kamuflowali swoje żydowskie pochodzenie. Ich strategia kamuflażu była jednak odmienna. Jej omówienie stanowi istotę tego artykułu.

Podstawowym materiałem źródłowym są książki: Lata walki Stanisławy Sowińskiej i Gorące dni Gustawa Alefa-Bolkowiaka, skonfrontowane z dokumentami archiwalnymi (partyjne życiorysy, relacje dla archiwum historii partii, zeznania etc.) oraz późniejszymi relacjami i rękopisami, powstałymi na emigracji lub dla zagranicznego odbiorcy. Analiza porównawcza treści pozwala uwypuklić autostrategie ucieczkowe: zarówno te okupacyjne, jak i ich peerelowskie kontynuacje.

Źródła archiwalne / Archival Sources

Archiwum własne autorki

Niepublikowana rozmowa Heleny Wolińskiej z pasierbicą Janiną Nadaner, lato 1991 r. Kopia nagrania udostępniona autorce artykułu ze zgodą na publikację.

Rozmowa z Wacławą Grudzińską. Data nagrania: 15.12.2017, Warszawa.

Archiwum Akt Nowych

KC XX/5828, Teczka Alef- Bolkowiak Gustaw

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)

BU 728/22749, Akta Paszportowe Stanisławy Sowińskiej

BU 0298/514/7, Notatki śledcze dot. Stanisławy Sowińskiej

BU 01703/19, Teczka Czesławy „Celiny” Szymańskiej

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego

/2295, Relacja Kazimiery Kagan

/6801, Relacja tow. Leny Wolińskiej

/201, Wspomnienia z okresu okupacji Racheli Kleiner

Archiwum Yad Vashem (AYV)

, List Kazimiery Kagan w sprawie odznaczenia Eugenii i Jerzego Piwińskich SwNŚ

AYV, 06/674, Relacja Wacława Jabłońskiego

3/3586, Relacja Anity Duracz

Biblioteka Narodowa

, Stanisława Sowińska, Okrutne lata, rękopis

Centralne Archiwum Wojskowe

/78/3, Akta personalne Gustaw Alef- Bolkowiak

Literatura przedmiotu

Alef -Bolkowiak, Gorące dni, Warszawa: MON, 1959

Gustaw Alef-Bolkowiak, Wspomnienia z czasów pogardy, w: Wspomnienia warszawskich peperowców, Warszawa: Książka i Wiedza, 1963

Archiwum Ringelbluma. Relacje z Kresów, t. 3, Warszawa: ŻIH, 2000

Józef Barski, Przeżycia i wspomnienia z lat okupacji, Wrocław: ŻIH, 1986

Barbara Engelking, Żydzi komuniści w okupowanej Warszawie, Zagłada Żydów. Studia i materiały. Nr 14 (2018)

Władysław Gomułka, Pamiętniki, t. II, Warszawa: BGW, 1994

Israel Gutman, Żydzi warszawscy 1939-1943: getto, podziemie, walka, Warszawa: Rytm, 1993

Kamil Kijek, Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i modernizacja młodzieży żydowskiej w II RP, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017

Lawrence L. Langer, Świadectwa Zagłady. W rumowisku pamięci, tłum. Michał Szuster, Warszawa: ŻIH, 2015

Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz, Helena Wolińska: tożsamościowe i polityczne dylematy polskiej komunistki żydowskiego pochodzenia, w: Kwartalnik Historii Żydów, nr 1 (281) marzec 2022

Mieczysław Moczar, Barwy walki, Warszawa: MON, 1963

Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942-2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: IBL, 2018

Stanisława Sowińska, Gorzkie lata. Z wyżyn władzy do stalinowskiego więzienia, wybór: Łukasz Bertram, Warszawa: Ośrodek KARTA, 2017

Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka, 1948

Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1957

Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1962

Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1966

Stanisława Sowińska, Wstrząs poznawczy, Karta nr 106, 2021

Krystyna Zielińska-Zarzycka Wojna i ja w: Losy żydowskie. Świadectwo żywych red. Marian Turski, Warszawa: Tu, 1996

Strony Internetowe

Claude Lanzmann Shoah Collection, Interview with Gustav Alef Bolkowiak , USHMM, Gustaw Alef Bolkowiak - Warsaw - Collections Search - United States Holocaust Memorial Museum (ushmm.org), data dostępu 12.03.2022

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Kwiatkowska-Moskalewicz, K. (2023). Tożsamościowe ucieczki we wspomnieniach członkiń i członków Gwardii Ludowej. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (18), 275-295. https://doi.org/10.32927/zzsim.936

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 18 (2022)

Nr 18 (2022)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2022-12-25

Dział: Z warsztatów badawczych