English
Polish
Zaprowadzanie sprawiedliwości. Śledztwa i postępowania sądowe wobec funkcjonariuszy aparatu okupacyjnego i Polaków w służbie niemieckiej z Kreis Miechów
Dariusz Libionka
dlibion@ifispan.edu.pl Biogramhistoryk, profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, pracownik Państwowego Muzeum na Majdanku. Redaktor naczelny rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Opublikował m.in. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017); współautor dwutomowej publikacji Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018). Ostatnio w jego opracowaniu naukowym ukazał się Dziennik Maryli. Życie i śmierć w getcie warszawskim (2023).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 277-324
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Artykuł zawiera omówienie i analizę kilkunastu śledztw i postępowań karnych prowadzonych w latach 1945–1975 w Niemczech (NRD i RFN) oraz w PRL w sprawie zbrodni popełnianych przez funkcjonariuszy policyjnej i cywilnej administracji niemieckiej, żandarmów, policjantów granatowych oraz Polaków będących w służbie niemieckiej z terenu okupacyjnego powiatu miechowskiego. Autora interesuje sposób prowadzenia śledztw – zbieranie i ocena wiarygodności oraz wartość poznawcza materiałów dowodowych, w szczególności zeznań ocalałych, strategie obrony oskarżonych, wysokość zapadających wyroków – kontakty między Centralą Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych (Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen) w Ludwigsburgu i niemieckimi prokuraturami a Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i Okręgową Komisją w Krakowie. Bazę źródłową stanowią dokumenty oddziałów IPN w Krakowie i Kielcach, z Archiwum Yad Vashem, a także publikowane sentencje niektórych wyroków.
Słowa kluczowe
karanie nazistowskich sprawców, postępowania z dekretu sierpniowego (1944), GKBZHwP, Kreis Miechów, Friedrich Beyerlein, Friedrich Schmidt, Rudolf Beck, Piotr Sałabun
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Akt Nowych
/XI/26, Armia Krajowa, Wykazy, karty ewidencyjne Niemców 434/S10, Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla b. funkcjonariuszy PP
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
BU, 1558/408, 1558/416
GK, 255/591, Akta w sprawie przeciwko Georgowi Grillenbergerowi
GK, 255/799, Akta w sprawie przeciwko Janowi Hansowi Unterbroschowi
GK, Komendant Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dystryktu krakowskiego, 678/9, Teczka personalna Friedricha Beyerleina
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Kielcach
/451, Materiały dotyczące wachmistrza Rudolfa Becka 128/206–212, Akta sprawy karnej przeciwko Piotrowi Sałabunowi
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie
Akta OKŚZNP w Krakowie
Ds 1/69/Kr, Akta śledztwa w sprawie Friedricha Schmidta
Ds 1/72/Kr [S 7/13/72], Akta w sprawie przeciwko Karolowi Moserowi Ds 14/69/Kr, Śledztwo w sprawie Roberta Eiglera
Ds 24/68/Kr, Tymczasowy punkt zborny dla Żydów w Wolbromiu, pow. Olkusz, Baumgarten i inni, t. 1–6
Ds 26/68/Kr, Zabójstwa dokonywane na ludności polskiej i żydowskiej w latach 1942–1944 na terenie wsi Pilicy i innych pow. Olkusz (Władysław Olejak, Arndt), t. 1–4
Ds 26/69/Kr, Akta śledcze w sprawie żandarma Rudolfa Becka i innych, t. 1–8
S 19/04/Zn, Akta śledztwa w sprawie rozstrzelania w dniach 4 VI i 1 VII 1943 r. mieszkańców wsi Nasiechowice, Pojałowice i innych
S 32/11/Zn, Akta główne prokuratora w sprawie zbrodni nazistowskiej […] na terenie miejscowości Słomniki
Akta kontrolno-śledcze i sądowe
/6312, Teczka personalna informatora ps. „Zagrodziński” 07/1997, Teczka Aleksandra Stycznia, t. 1–2
/2366, Nieczuja Ostrowski Bolesław i inni, t. 1–18
/1697, Sprawa agenturalno-śledcza dotycząca Piotra Sałabuna
/1/8 i 075/1/19, Sprawa obiektowa o kryptonimie „RO-1” dotycząca działalności wywiadu i kontrwywiadu niemieckiego oraz osób współpracujących z wywiadem w czasie okupacji na terenie województwa krakowskiego [1949–1985] 1/1158, Dokumenty dotyczące Władysława Olejaka
/18, Akta w sprawie Richarda Wolfa 502/480, Akta w sprawie karnej Adolfa Muchy 502/759, Akta w sprawie Ottona Kappy 502/964, Akta w sprawie Jana [Jochena] Karla 502/1042, Akta w sprawie Genowefy Niebielskiej 502/1348, Akta w sprawie Walerego Kosołko 502/1599, Akta w sprawie Pawła Klucznioka
/1714–1717, Akta w sprawie Philipa Riedingera 502/2208–2209, Akta w sprawie Emila Henryka Picza
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Okręgu Kraków 1939–1945, 218/55, Akta osobowe dr. Friedricha Schmidta VII K 301/48, Akta w sprawie karnej Jana Kozy
, t. 1, Archiwum 106 Dywizji Piechoty AK „Tysiąca”
Archiwum Yad Vashem
M.9/545, Jewish Historical Documetation Center, Linz (Simon Wiesenthal Collection), Testimonies against first Lieutenant Eduard Baumgarten
M.21/192, War Criminals’ Section, Legal Department at the Central Committee of Liberated Jews, Munich, Eduard Baumgarten, Karl Raftel
M.21.1/596, War Criminals Section, Legal Department at the Central Committee of Liberated Jews, Munich, Theodor Vogt
M.21.1/726, War Criminals Section, Legal Department at the Central Committee of Liberated Jews, Munich, Noak, Kulfuss
Prasa konspiracyjna / underground Press
„Małopolska Agencja Prasowa”, 12 VIII 1943, nr 22/23
Źródła publikowane / Published Sources
DDR-Justiz und NS-Verbrechen, t. 14, red. Christiaan Frederik Rüter, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009.
Justiz und NS-Verbrechen: Sammlung deutscher Strafurteile wegen nationalsozialistischer Tötungsverbrechen 1945–2012, t. 39: Die vom 05.06.1973 bis zum 26.07.1974 ergangenen Strafurteile, Lfd. Nr. 795–813, red. Christiaan Frederik Rüter, Amsterdam–München: Amsterdam University Press i F.G. Saur Verlag, 2008.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Borodziej Włodzimierz, Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944, Warszawa: Pax, 1985.
Browning Christoper R., Pamięć przetrwania. Nazistowski obóz pracy oczami więźniów, tłum. Hanna Pustuła-Lewicka, Wołowiec: Czarne, 2012.
Chlipała Michał, Konspiratorzy w Policji Polskiej i Polskiej Policji Kryminalnej w Krakowie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, t. 147, z. 3.
Friedla Katharina, Mit obrachunku z przeszłością. Ściganie zbrodni nazistowskich i wojennych w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec i Niemieckiej Republice Federalnej,
„Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Gąsiorowski Teodor, Musiał Filip, Sprawa pokazowego procesu 106 DP AK w dokumentach UB, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2004, nr 22.
Golik Dawid, Prowokacja w walce z „bandami”. Wybrane przykłady niemieckich akcji prowokacyjnych z terenu dystryktu krakowskiego GG, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, t. 144, z. 4.
Golik Dawid, Razem przeciw bolszewikom. Niemieckie próby nawiązania współpracy z Armia Krajową w drugiej połowie 1944 roku na przykładzie Inspektoratu AK Miechów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2022, t. 149, z. 2.
Jakóbiec Jan, Na drodze stromej i śliskiej. Autobiografia socjologiczna, red., wstęp, przypisy Grzegorz Ostasz, Kraków: „Barbara” HUP, 2005.
Kania Marcin, Policja Państwowa w powiecie zawierciańskim. Struktury, działalność, wojenne i powojenne losy funkcjonariuszy, Katowice–Warszawa: IPN, 2019.
Kobierska-Motas Elżbieta, Ekstradycja przestępców wojennych do Polski z czterech stref okupacyjnych Niemiec 1946–1950, t. 1–2, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej, 1991– 1992.
Königsberg Wojciech, AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej, Kraków: Znak, 2017. Libionka Dariusz, Powiat miechowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powia-
tach okupowanej Polski, t. 2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Lubecka Joanna, Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków: IPN i Ośrodek Myśli Politycznej, 2021.
Mallmann Klaus Michael, „Człowieku, dziś świętuję tysięczny strzał w potylicę”. Policja Bezpieczeństwa a Shoah w Galicji Zachodniej [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Musial Bogdan, Deutsche Zivilwerwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement.
Eine Fallstudie zum Distrikt Lublin 1939–1944, Wiesbaden 1999.
Nieczuja-Ostrowski Bolesław Michał, Inspektorat AK „Maria” w walce. Z dziejów Inspektoratu Rejonowego „Miś”, „Michał”, „Maria” ZWZ-AK ziemi miechowskiej, olkuskiej i pińczowskiej, t. 1, Warszawa: Pax i Bellona, 1995.
Roth Markus, Herrenmenschen. Die deutschen Kreishauptleute im besetzten Polen – Karrierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte, Göttingen: Wallstein Verlag, 2009. Rückerl Adalbert, Ściganie karne zbrodni hitlerowskich 1945–1978, tłum. Włodzimierz Hanczakowski, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Pol-
sce, 1980.
Withoft Bernd, „Die Todesurteile der Waldheimer Prozesse“, dysertacja obroniona na Uniwersytecie Wiedeńskim, 2008, https://fedora.phaidra.univie.ac.at/fedora/ get/o:364098/bdef:Content/get.
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Dariusz Libionka, Apocrypha from the History of the Jewish Military Union and its Authors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Dariusz Libionka, Lokalne struktury Narodowych Sił Zbrojnych wobec ukrywających się Żydów w świetle powojennych materiałów śledczych i procesowych – przypadek powiatów miechowskiego i pińczowskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Dariusz Libionka, Zapisy dotyczące Żydów w warszawskich kronikach policyjnych z lat 1942–1944 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Prześladowcy Żydów przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK w 1944 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Dariusz Libionka, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Dariusz Libionka, Polskie piśmiennictwo na temat zorganizowanej i indywidualnej pomocy Żydom (1945-2008) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
