English
Polish
Notes of a member of the Jewish Combat Organization Command, Hersh Berliński
Adam Kopciowski
adam.kopciowski@umcs.pl BioHistorian, Ph.D., and professor at Maria Curie-Sklodowska University, he serves as the head of the Department of Jewish Culture and History at the Institute of Cultural Studies. He focuses on the recent history of Jews in Poland, particularly issues related to sources created in Yiddish, such as the press and memorial books. Among his notable publications is the monograph 'Wos hert zich in der prowinc? The Jewish Press in the Lublin Region and Its Largest Journal, Lubliner Tugblat' (2015). Additionally, he publishes critical editions of sources and has compiled works like 'Memoirs of War: Lublin, September 1939-January 1943' by Ida Gliksztejn (2017).
https://orcid.org/0000-0002-9703-5677
Maria Curie-Sklodowska University in Lublin, Institute of Cultural Sciences
Dariusz Libionka
dlibion@ifispan.edu.pl Biohistorian, professor at the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences, employee of the State Museum at Majdanek. Editor-in-chief of the annual "Holocaust. Studies and Materials." He has published, among others, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017); co-author of the two-volume publication Dalej jest noc. The fate of Jews in selected districts of occupied Poland (2018). His recent scholarly work includes Maryla's Diary. Life and Death in the Warsaw Ghetto (2023).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 19 (2023), pages: 93-137
Publication date: 2023-12-23
Abstract
The publication contains a complete Polish edition of notes of Poale Zion-Left party activist and member of the command of the Jewish Fighting Organisation (ZOB), Hersh Berlinski (1908–1944), written when he was hiding in Warsaw in 1944. Compared to the editions published in the first half of the 1960s, the new material includes passages considered by the editors to be less important, and above all those removed for censorship reasons. The edition of previously published excerpts is based on the existing translation revised by Adam Kopciowski, who also translated unpublished portions of the text. The introductory section presents Hersh Berliński, his fate during the war, the circumstances of his death, and the characteristics of previous editions.
Keywords
Hersz Berliński, Poale Zion-Left, JFO command, Warsaw ghetto uprising, “Aryan side”, Warsaw uprising
References
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Akt Nowych
/I-7, Depesza nr 111b, Antoni i Adolf do towarzyszy z PS Lewicy
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Muzeum Bojowników Gett) 5796, List Pinii Papier do Adolfa Bermana
, List Adolfa Bermana do Zerubawela 6166, Conto Jeleń [Berliński], sierpień 1944 6524, Notatki Poli Elster z lat 1943–1944
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego
A.9.III.2a/27, „Sylwetki” i „Żołnierze bez broni” Rozwój działalności ŻKN po stronie aryjskiej
Archiwum Państwowe w Łodzi
Akta miasta Łodzi, Spis ludności Łodzi 1916–1921 [Berkowska-Bermac], 24468 Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim 1939–1944, Biuro Meldunkowe, 1011, Karty meldunkowe i karty pracy
Archiwum Yad Vashem
O.3/2036, Szoszana Kosower, Relacja
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
/188, Ber Warm 302/219, Józef Ziemian
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, memoirs
Antigus Ezra, Fun der lodzer „jugnt” biz geto-ojsztand [Od łódzkiej organizacji młodzieżowej do powstania w getcie] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich [Troje. Księga pamięci; Pola Elster, Hersz Berliński, Elijahu Erlich], Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Bamerkung fun redakcje [Uwaga redakcji] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Barkai Mordche, Noch 20 jor wert cum ersztn mol farefentlech der togbuch fun bunker fun Hersz Berlinski [Po dwudziestu latach po raz pierwszy ukazuje się dziennik z bunkra Hersza Berlińskiego] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Berlinski Jankew, Undzer bruder Hersz [Nasz brat Hersz] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Berliński Hersz, Z dziennika członka komendy ŻOB, „Biuletyn ŻIH” 1964, nr 2 (50). Berliński Hersz, Zichronot, „Jalkut Moreszet” 1963, nr 1.
Berman Basze, Cwej szwester (a kapitel fun kamf un mesires-nefesz) [Dwie siostry (opowieść o walce i poświęceniu)] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Cukierman Icchak „Antek”, Nadmiar pamięci. Siedem owych lat. Wspomnienia 1939–1946, tłum. Zoja Perelmuter, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.
Elster Bela, Pola [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Grupińska Hanka, Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego, Wołowiec: Czarne, 2013.
Grupińska Hanka, Odczytanie listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej Organizacji Bojowej, wyd. 3 popr., Warszawa: Wielka Litera, 2022.
Kener Jankew, Hersz Berlinski [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Kermisz Josef, Hersz Berlinski – a wogiker moker cu der geszichte fun geto-ojfsztand [Hersz Berliński – ważne źródło do historii powstania w getcie] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Listy Ringelbluma do Bermana, 24 XI i 16 XII 1943 i 1 III 1944. Listy Emanuela Ringelbluma, oprac. Israel Gutman, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2005, nr 1.
Ojerbach Rochl [Auerbach Rachela], Bagegeniszn mit Pola Elster [Spotkania z Polą Elster] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Temkin-Bermanowa Basia, Dziennik z podziemia, wstęp, oprac., przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny i Twój Styl, 2000.
Turkow Jonas, Pola Elster [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Wasser Henryk, Hersz Berliński („Jeleń”). (Wspomnienie), „Nasze Słowo”, 19 IV 1948, nr 6/7. Wasser Hersz, Pola Elster [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Ziemian Josef, Di nesie cum bunker (wi azoj s’zenen opgefunen geworn di zichrojnes fun Hersz Berlinski) [Wyprawa do bunkra (jak odnaleziono wspomnienia Hersza Berlińskiego)] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Czajka Michał, Inwentarz zbioru pamiętników (Archiwum ŻIH, zespół 302), Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2007.
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Na Żoliborzu 1939–1945, Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. Gutman Israel, Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, tłum. Marcin Stopka, Warszawa: Rytm, 1998.
Gutman Israel, Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto, podziemie, walka, tłum. Zoja Perelmuter, Warszawa: Rytm i UW, 1993.
Ha-meri we-ha-mered be-geto Warsza. Sefer mismachim [Ruch oporu i powstanie w getcie warszawskim], red. Nachman Blumental, Josef Kermisz, Jeruszalaim: Jad wa-Szem, 1965.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Libionka Dariusz, Polska konspiracja wobec eksterminacji Żydów w dystrykcie warszawskim [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Mark Bernard, Powstanie w getcie warszawskim. Nowe uzupełnione wydanie i zbiór dokumentów, Warszawa 1963.
Mark Bernard, Ruch oporu i powstanie w getcie warszawskim. Stan badań i nowe zagadnienia, „Biuletyn ŻIH” 1963, nr 1/2 (45/46).
Mark Bernard, Walka i zagłada warszawskiego getta, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1959.
Person Katarzyna, Hersz Wasser. Sekretarz Archiwum, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10.
Pierwszy zarys historii Żydowskiej Organizacji Bojowej, oprac. Dariusz Libionka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Przygoński Antoni, Armia Ludowa w Powstaniu Warszawskim 1944, Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „Graf” – Henryk Czerski, 2008.
Studniarek Michał, Robinsonowie. Ludzie ukrywający się w gruzach Warszawy po upadku powstania w 1944 roku, Warszawa: Instytut Historii PAN, 2022.
License
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Adam Kopciowski, Review: Julian Kwiek, Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944–1947, Warszawa: Wydawnictwo Nieoczywiste, 2021, 588 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Dariusz Libionka, Delivering justice. Investigations and court proceedings against officers of the occupation apparatus and Poles in German service from Kreis Miechow , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Adam Kopciowski, Dariusz Libionka, Testimony of Poale Zion Left activist Pola Elster regarding the situation at the Umschlagplatz and in the transport to Poniatowa in April 1943 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Dariusz Libionka, From the editor , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
