English
Polish
Three models of trust towards non-Jews on the Aryan side
Justyna Kowalska-Leder
j.kowalska-leder@uw.edu.pl BioJustyna Kowalska-Leder – cultural anthropologist, lecturer at the Institute of Polish Culture of the University of Warsaw, where she heads the Holocaust Remembrance Research Group. Author of the books Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego /The Experience of the Holocaust from a Child's Perspective in Polish Personal Documentary Literature (2009) and „Nie wiem, jak ich mam cenić…” Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów/"I Don't Know How to Value Them..." Zone of Ambivalence in the Testimonies of Poles and Jews (2019), as well as the scientific edition of Reni Knoll's journal (2012); co-author and co-editor of the volume Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej/Traces of the Holocaust in the imaginarium of Polish culture (2017).
http://orcid.org/0000-0003-4727-4431
University of Warsaw, Faculty of Polish Studies
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 20 (2024), pages: 107-131
Publication date: 2024-12-17
Abstract
The author focuses her attention on the “distribution of trust” vis-à-vis the “Aryan” environment, i.e. primarily on the criteria used by Jews in deciding to trust someone after escaping from the ghetto. The testimonies analyzed in the article are united by the fact that they were written during or just after the war, so they are as close as possible to the experience itself. Among many sources, ones have been selected in which three distinct models of trust are outlined. The first involves a complete reduction of trust, with the consequence of minimizing the risk of denunciation. This could have resulted, as can be seen from the post-war testimony of Ber Ryczywół, in a sense of tremendous agency. The second model of trust, derived from the analysis of Tadeusz Obremski’s wartime notes, the author calls transactional. This is because it resembles a commercial transaction and is based on a calculation of the trust recipient’s obligations. The third is the personal trust model, which is shown on the example of the post-war notes of Franciszka Grünberg. It differs from the previous one in that it is not based on rational calculation, but relies on emotional intelligence, which allows one to intuitively sense who to turn to for help.
Keywords
trust, Aryan side, diaries, testimonies, Ber Ryczywół, Tadeusz Obremski, Franciszka Grünberg
References
Baum Moszek, „Nie wiemy, co przyniesie nam kolejna godzina…” Dziennik pisany w ukryciu w latach 1943–1944, tłum. Monika Polit i in., oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2020.
Datner Szymon, Las sprawiedliwych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.
Dauksza Agnieszka, Doświadczenie bez nazwy. „Oświęcim” ≠ Auschwitz, „Teksty Drugie” 2016, nr 6.
Dauksza Agnieszka, Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2016.
Engelking Barbara, Czarna godzina. Rzeczy żydowskie oddane na przechowanie Polakom [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1994.
Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Gawin Dariusz, O pożytkach i szkodliwości historycznego rewizjonizmu [w:] Pamięć i odpowiedzialność, red. Robert Kostro, Tomasz Merta, Dariusz Gawin, Kraków–Wrocław: Ośrodek Myśli Politycznej i Centrum Konserwatywne, 2005.
Giddens Anthony, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. Alina Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Górny Grzegorz, Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą, Warszawa: Rosikon Press, 2013.
Grabowski Jan, Ratowanie Żydów za pieniądze: przemysł pomocy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Grochowski Piotr, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2009.
Grünberg Franciszka, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jak opisać tę rozpacz…” O zapiskach Tadeusza Obremskiego [w:] Tadeusz Obremski, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jeszcze musimy jakieś piekło przejść” Wspomnienia Franciszki Grünberg [w:] Franciszka Grünberg, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Hochberg Jakub, „Czytając gazetę niemiecką…” Dziennik pisany w ukryciu w Warszawie w latach 1943 –1944, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2019.
Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje, red. Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący i inne kategorie. O nowy paradygmat opisu polskiego kontekstu Zagład [w:] Świadek: jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Janicka Elżbieta, Świadkowie własnej sprawy. Polska narracja dominująca wobec Zagłady w trakcie Zagłady, „Studia Literaria et Historica” 2018, nr 7.
Jankowski Jan, Awtuch Anna, Rusiecka Beata, Ocaleni. Kategoria ocalonego i jej wybrane formy, „Psychoonkologia” 2017, nr 21.
Johnson Hazel-Anne Michelle, Spector Paul E., Service with smile: do emotional intelligence, gender and autonomy moderate the emotional labor process?, „Journal of Occupational Health Psychology” 2007, nr 12.
Kogan Kira, The Self-Made Man: Myth and Reality of an American Phenomenon, Munich: GRIN Verlag, 2010.
Koźmińska-Frejlak Ewa, Kondycja ocalałych. Adaptacja do rzeczywistości powojennej (1944–1949) [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS i ŻIH, 2012.
Koźmińska-Frejlak Ewa, Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950), Warszawa: ŻIH, 2022.
Kramer Clara, „Tyleśmy już przeszli”. Dziennik pisany w bunkrze (Żółkiew 1942–1944), oprac. Anna Wylegała, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Matczak Anna, Knopp Katarzyna A., Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka, Warszawa: Liberi Libri, 2013.
Michajłowa Katia, Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, tłum. Hanna Karpińska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2010.
Motyl Symcha Binem, „Do moich ewentualnych czytelników”. Wspomnienia czasu wojny, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2011.
Nalewajko-Kulikow Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton i Instytut Historii PAN, 2004.
Ney Philip Gordon, A consideration of abortion survivors, „Child Psychiatry & Human Development” 1983, nr 13.
„Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Obremski Tadeusz, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Orwid Maria, Przeżyć… I co dalej?, rozmawiają Katarzyna Zimmerer i Krzysztof Szwajca, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Polacy – Żydzi 1939–1945, oprac. Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
Prot Katarzyna, Życie po Zagładzie. Skutki traumy u ocalałych z Holocaustu. Świadectwa z Polski i Rumunii, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2009.
Ryczywół Ber, Moje przeżycia, tłum. Monika Polit [w:] „Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
„Sny chociaż mamy wspaniałe…” Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego, tłum. Monika Polit, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
„Szczęście posiadać dom pod ziemią…” Losy kobiet ocalałych z Zagłady w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej, oprac. Jan Grabowski, Warszawa, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Sztompka Piotr, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków: Znak, 2007.
Sztompka Piotr, Socjologia, Kraków: Znak, 2006.
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak i Instytut Studiów Politycznych PAN, 2012.
License
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Justyna Kowalska-Leder, Called by Their Name’ or Harm and Justice , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Fetishization of Authenticity – The Casus of the Museum and Memorial Site , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Justyna Kowalska-Leder, Polish Literature of the Last Decade about the Holocaust – Attempts to Face the New Challenges , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, Troublesome Category – On the book Świadek: jak się staje, czym jest? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Justyna Kowalska-Leder, rEVIEW: Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, t. 1–2, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021, 672 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, “Ever New Demands, Ever New Grimaces” – the Power and Subordination Relation between Poles and Jews Hiding on the ‘Aryan’ Side , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 12 (2016)
- Justyna Kowalska-Leder, The Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Dawid Sierakowiak, Dziennik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 13 (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Helping Those Doomed to Annihilation as a Source of Destruction – On the Basis of Brandla Siekierkowa’s Personal Documents , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 8 (2012)
